Ərəb dili qrammatikası barədə mülahizələr (3-Feil və onun növləri)

Aşağıdakı cümlələri oxuyun: 

  

درس الطُّلّابُ موضوعاتِ الحياةِ اليوميةِ في الجزءِ الأَوَّلِ 

Birinci cilddə tələbələt gündəlik yaşayış mövzularını öyrəndilər. 

يَدرسُ الطُّلّابُ الموضوعاتِ الثّقافةِ العَربيَّةِ المعاصرَةِ في الجزءِ الثَّاني 

İkinci cilddə tələbələr müasir ərəb mədəniyyəti mövzularını öyrənirlər. 

سيَدرسُ الطّلّاب موضوعات التّراثِ العربيِّ و الإسلاميِّ في الجزْءِ الثَّالثِ 

Üçüncü cilddə tələbələr ərəb və İslam irsinin mövzularını öyrənəcəklər. 

سَوفَ يدرس الطّلّاب موضوعاتِ التّراثِ العربيِّ و الإسلاميِّ في الجزءِ الثّالث 

Üçüncü cilddə tələbələr ərəb və İslam irsinin mövzularını öyrənəcəklər. 

ادْرُسْ الأشْعارَ في هذا الكِتاب و احفظْها 

Bu kitabdakı şeirləri öyrən və onları yadda saxla! 

Əvvəlki cümlələr feili cümlələrdir: Birinci cümlə keçmiş zaman feili ilə başlayır (öyrəndilər), ikinci cümlə indiki zaman feili ilə başlayır (öyrənirlər), üçüncü  və dördüncü cümlələr gələcək zaman feili ilə başlayır (öyrənəcəklər), beşinci feil isə əmr feili ilə başlayır (öyrən!). 

Feili cümlə elə bir cümlədir ki, feillə başlayır və feil + "fail"dən (məlum növün feili sifəti) + (bəzən həm də "məf`ulun bih" - yəni məchul növün feili sifəti) 

"Fail": Bir isimdir ki, hərəkəti yerinə yetirir və adlıq halda (mərfu) olur. 

"Məf`ulun bih": Bir isimdir ki, iş onun üzərində aparılır və təsirlik halda (mənsub) olur. 

"Məf`ulun bih"-ə ehtiyacı olmayan feil lazım (təsirsiz) feil adlanır (Məsələn: oturmaq, gülmək). 

"Məf`ulun bih"-ə ehtiyacı olan feilə isə mütəəddi (təsirsiz) feil deyilir. (Məsələn: öyrənmək, yazmaq) 

Aşağıdakı cümlələrdə qeyd edilən fail və məfulları müəyyən edin: 

قرأ يوسف الخطابَ 

Yusif məktubu oxudu. (Yusif - fail, adlıq hal; məktubu - məful, təsirlik hal) 

حمل الطفلانُ الكرسيَّ 

İki uşaq stulu daşıdı. (İki uşaq - fail, adlıq hal; stulu - məful, təsirlik hal) 

يقرأ الطلاب الصحف العربية 

Tələbələr ərəbcə qəzetlər oxuyur. 

أخذ الموظفون إجازةً طويلةً 

Məmurlar uzun(müddətli) icazə  götürdülər. 

جلس الأولادُ في غرفَتِهم 

Uşaqlar otaqlarında oturdu. 

تعملُ الدّولةُ على توفيرِ الأدويةِ في الصّيدليّات 

Dövlət apteklərdə dərmanların təmin edilməsi üzərində iş görür. 

يصلُ كمالٌ إلى تونسَ السّاعةَ الخامسةَ مساءً  

Kamal Tunisə axşam saat beşdə çatır.  

يتعلّم الطّلاب كتابةَ الرّسائلِ في الجزء الثّاني 

İkinci cilddə tələbələr məktubların yazılışını öyrənirlər. 

يحسِبُ الموظفُ الأجرَةَ ويكتبُ الإيصالَ 

Məmur ödəməni hesablayır və qəbz yazır. 

قامت الطّائرةُ في موعدها 

Təyyarə təyin edilmiş vaxtında durdu. 

Aşağıdakı feili cümlələri ismi, ismi cümlələri isə feili cümlələrə çevirək: 

جُحَا يمْشي وراءَ الحمارِ ~ يمشي جحا وراءَ الحمارِ  

Cuha uzunqulağın arxası ilə gedir. 

الطَّالبُ يقرأ في كتابِهِ ~ يقرأ الطّالبُ في كتابِهِ  

Tələbə öz kitabında oxuyur. 

فَتحَتِ المريضَةُ فَمَها ~ المريضةُ فتحتْ فمَها 

Xəstə qadın ağzını açdı. 

دفَعَ الرّجالُ الحسابَ وانصَرفُوا ~ الرّجال دفعوا الحسابَ وانصَرفوا 

Kişilər hesabı ödədilər və getdilər. 

يعدّ الموظف النّقودَ ~ الموظف يعدّ النّقود  

Məmur pulları sayır. 

يفكّر يوسفُ في العملِ بالبلادِ العربيّةِ ~ يوسفُ يفكّر في العملِ بالبلادِ العربيّةِ 

Yusif ərəb ölkələrində işləmək barədə düşünür. 

اللصوصُ سرقوا سيّارة الشّرطةِ ~  سرق اللصوصُ سيّارة الشّرطةِ 

Oğrular polis maşınını oğurladılar. 

جرس الهاتفِ يدقّ ~ دقّ جرس الهاتفِ 

Telefonun zəngi çalır. 

تشاهدُ ابنتي الشّقة الجديدةَ ~ ابنتي تشاهدُ  الشّقة الجديدةَ 

Qızım yeni mənzilə baxır. 

الأولادُ لا يصعدون بالمصعدِ ~ لا يصعدون الأولادُ بالمصعدِ 

Uşaqlar nərdivana çıxmırlar. 

Əl-kitab əl-əsasi, c.2